Aardgasloos wonen gaat dus steeds belangrijker worden. Er komt een moment dat je niet meer de woning ga verwarmen met een CV - Ketel. Een mogelijk alternatief voor de CV ketel is een warmtepompsysteem.
Voordat je de stap zet naar een warmtepomp is het belangrijk om op de hoogte te zijn van een aantal punten. Een warmtepomp is normaal gesproken een laatste stap in het proces van het verduurzamen van je woning. De eerste stap bij het realiseren van een energiezuinige woning bestaat uit het zoveel mogelijk beperken van de energieverliezen. Dit wordt onder andere gerealiseerd door middel van de juiste isolatie, goede aansluitingen van de bouwdelen en het vermijden van naden en kieren. Als de eerste stap goed wordt uitgevoerd heeft u een woning of gebouw dat maar weinig energie vraagt.
Een tweede stap in het proces is het selecteren van het warmteafgiftesysteem. Voor een duurzame woning en installatie is dit een voorwaarde. Dit zorgt er voor dat het systeem minder draaiuren en minder uren op de top van haar kunnen behoeft te draaien. Dit komt de levensduur van het systeem ten goede en zorgt er voor dat het systeem efficiënter (zuiniger) werkt. Voor de toepassing van lage temperatuurverwarming is het belangrijk te kiezen voor het juiste warmte afgiftesysteem. Enkele voorbeelden van afgiftesystemen die je goed kunt toepassen bij lage temperatuurverwarming zijn vloerverwarming, wandverwarming en lage temperatuur radiatoren.
Wij hebben een warmtepomp die gebruik maakt van aardwarmte. Aardwarmte is onuitputtelijk en gratis. De pomp is in staat het huis en de boiler te verwarmen. Door het systeem hebben we geen gasaansluiting nodig, maar het electra verbruik is hierdoor wel iets hoger.
Een warmtepomp is een alternatieve manier om warmte op te wekken. Door warmte uit de bodem, water of lucht te halen kan een woning of tapwater worden verwarmd. Ieder huishouden heeft al een warmtepomp in huis: de koelkast. Bij een koelkast wordt warmte onttrokken aan de binnenzijde van de koelkast. De onttrokken warmte wordt vervolgens afgegeven aan de achterzijde van de koelkast. Een warmtepomp werkt volgens hetzelfde principe, maar dan omgekeerd. De belangrijkste onderdelen hierbij zijn de verdamper, de compressor en de condensor. In de verdamper zit een vloeistof die onder zeer lage druk al verdampt. De temperatuur van buiten, van de aarde of van bronwater is al voldoende om de verdamping tot stand te brengen. De warmte die bij deze verdamping vrij komt wordt vervolgens samengeperst in een compressor. Omdat de damp wordt samengeperst wordt het kookpunt verhoogd. Dit zorgt er voor dat de damp warmer en vloeibaar wordt. De vloeistof komt uiteindelijk terecht in de condensor. Vanaf de condensor wordt de vloeistof via een warmtewisselaar gebruikt voor het warme tapwater of voor verwarming van de woning.
Er zijn verschillende soorten warmtepompsystemen op de markt. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt in de volgende soorten:
Grond/water warmtepompsysteem
Bij een grond/water warmtepompsysteem (ook wel gesloten Warme Koude Opslagsysteem genoemd) wordt de warmte of kou uit de grond gehaald. De warmte die uit deze bron gehaald wordt, kan door middel van een verticale grondwarmtewisselaar of een horizontale grondwarmtewisselaar worden onttrokken.
Bij een verticale grondwarmtewisselaar gaat een aantal buizen verticaal de grond in. Door deze buizen stroomt een vloeistof. Deze vloeistof neemt de warmte van de verschillende grondlagen op en transporteert dit naar de woning. De onttrokken warmte uit de bodem wordt door een warmtepomp omgezet (aan de hand van de verdamper, de compressor en de condensor) in een nog hogere temperatuur. Deze warmte wordt vervolgens gebruikt om (deels) te voorzien in de warm water behoefte in de woning voor verwarming en warm tapwater.
De horizontale grondwarmtewisselaar is horizontaal onder de grond verwerkt en heeft hetzelfde werkingsprincipe als de verticale grondwarmtewisselaar. Echter vraagt het wel meer ruimte (oppervlak). De grondwarmtewisselaar wordt in de vorm van een horizontaal buizennetwerk aangelegd onder de grond.
Een grond/water warmtepompsysteem wordt ook wel een ‘gesloten bron’ genoemd en kan zowel particulier als collectief worden toegepast.
Water/water warmtepompsysteem
Bij een water/water warmtepompsysteem (ook wel open Warme Koude Opslagsysteem genoemd) wordt de warmte uit een waterbron (acquifer) gehaald. Hiervoor zijn twee bronnen nodig, een warme bron en een koude bron. De warmte of kou die uit de bron wordt gehaald wordt gebruikt voor verwarming of koeling van de woning. Om warmte uit grondwater te halen wordt allereerst het grondwater opgepompt. Vervolgens wordt de warmte onttrokken uit het grondwater en daarna weer afgegeven aan de andere grondwaterbron. Na ongeveer een half jaar wordt de circulatierichting omgedraaid. De onttrokken warmte wordt door de warmtepomp (middels de verdamper, de compressor en de condensor) omgezet in warmte voor warm water. De water/water warmte pomp wordt ook wel een ‘open bron’ genoemd en is doorgaans geschikt voor collectieve systemen.
Lucht/water warmtepompsysteem
Bij de lucht/water warmtepomp wordt door middel van een ventilator de buitenlucht aangezogen. Een warmtewisselaar zorgt er vervolgens voor dat de energie (warmte) wordt onttrokken uit de buitenlucht. De onttrokken energie wordt doormiddel van de verdamper, de compressor en de condensor omgezet in warmte voor warm water. De lucht/water warmtepomp wordt veel toegepast in de bestaande bouw, maar kan ook toegepast worden om een zwembad op temperatuur te krijgen.
Lucht/lucht warmtepompsysteem
Bij een lucht/lucht warmtepomp wordt net als bij de lucht/water warmtepomp de energie opgenomen door middel van een ventilator met warmtewisselaar. Deze warmtewisselaar onttrekt de warmte uit de aangezogen buitenlucht. De ruimte die u wenst op te warmen wordt opgewarmd met een luchtblazer. De lucht/lucht warmtepomp heeft min of meer dezelfde werking als een airconditioning, maar dan andersom. Dit systeem wordt veel toegepast in studio's of hotelkamers omdat dit systeem goed geschikt is om één ruimte te verwarmen of te koelen. Deze warmtepomp is makkelijk te plaatsen en daarom goed toepasbaar bij de bestaande bouw. Het rendement is echter wel lager dan de andere warmtepompen.
Hybride warmtepompen
Naast de bovenstaande warmtepompen bestaan er ook hybride warmtepompen. Een hybride warmtepomp zal altijd worden geschakeld met een naverwarmer zoals bijvoorbeeld een Cv-ketel. Hierdoor is er sprake van twee soorten brandstoffen waarmee een woning van warmte wordt voorzien: bijvoorbeeld elektriciteit en gas. Dit noemt men een hybride systeem. Er bestaan verschillende soorten hybride warmtepompen. In de bestaande bouw wordt de hybride lucht/water warmtepomp veel toegepast, maar het is ook mogelijk om de MV-box (ventilatiebox) te vervangen door een ventilatieluchtwarmtepomp/warmtepompboiler.
Omdat een warmtepompsysteem werkt met de afgifte van lage temperaturen wordt het sterk aangeraden om een warmtepompsysteem te combineren met een laag temperatuur afgiftesysteem. Door een warmtepomp te combineren met lage temperatuur afgiftesystemen is het rendement vele malen hoger. Enkele voorbeelden van lage temperatuur warmte afgiftesystemen zijn:
Van bovenstaande afgiftesystemen wordt over het algemeen vloerverwarming het meest toegepast in combinatie met een warmtepomp. Bij een lucht/lucht warmtepomp wordt de verwarmde lucht via een luchtdistributiesysteem afgegeven aan de ruimte.
Voor de aanleg van de bodemsystemen geldt een meldingsplicht bij de gemeente. Deze meldingsplicht is vooral bedoeld om zicht te houden op het aantal en de locatie van bodemsystemen.
Voor de aanleg van bodemsystemen in waterwingebieden gelden aparte verordeningen. Als uit ons vooronderzoek blijkt dat de gewenste boorlocatie in een waterwingebied ligt, kan dit van invloed zijn op de realisatie van een bodemsysteem. Via www.wkotool.nl is te zien of een bepaalde locatie in een waterwingebied ligt.
Wat betreft de buitenunit van een lucht-water warmtepomp is dit afhankelijk van een aantal variabelen. Bijvoorbeeld of de buitenunit zichtbaar is van de openbare weg. Per gemeente kan dit verschillen. Via www.omgevingsloket.nl is het mogelijk een vergunningscheck uit te voeren.
In het geval van een volledig elektrische opstelling (zonder gasaansluiting) dient er rekening te worden gehouden met een buffervat en de warmtepomp zelf. In de praktijk zal dit betekenen dat er twee vierkante meter aan oppervlakte gereserveerd moet worden. Er zijn echter ook systemen beschikbaar waarbij de warmtepomp en het buffervat geïntegreerd in een kast verwerkt zijn. Hierbij is de benodigde oppervlakte minder. In de basis is een buffervat veelal 1 meter breed en 1 meter diep. Er dient rekening mee gehouden te worden dat dit buffervat wel door de kozijnopening past. Afwijkende maten zijn mogelijk, maar de prijzen van deze vaten zijn vaak hoger.
Een installatie met een lucht-water warmtepomp kan op de zolder worden ingericht. Probeer de leidingafstanden tot de tapwaterpunten zo kort mogelijk te houden. Bij de keuze voor een grond-water warmtepomp zal de technische ruimte op de begane grond (onderste woonlaag) ingericht moeten worden vanwege de grondbronnen.
De te verwachten levensduur van een warmtepomp is circa 15 tot 20 jaar bij ‘normaal gebruik’. In de praktijk blijkt echter dat warmtepompen vaak langer mee kunnen gaan. Uiteraard is dit afhankelijk van veel factoren. Het laten plegen van een jaarlijkse inspectie is aan te raden, zie de vraag: welk onderhoud is nodig aan de warmtepomp?
Normaal gesproken is er weinig tot geen onderhoud nodig aan een warmtepomp. Het valt aan te bevelen om jaarlijks een inspectie uit te laten voeren, vergelijkbaar met de jaarlijkse inspectie aan een Cv-ketel. De kosten van een onderhoudscontract zijn vergelijkbaar met de kosten van een onderhoudscontract voor een Cv-ketel, uiteraard kunnen prijzen hiervan verschillen per installateur.
De levensduur van de bronnen wordt ingeschat op minimaal 25 à 35 jaar.
Het rendement van een warmtepomp is afhankelijk meerdere factoren, waarvan de bron mogelijk de belangrijkste is. Zo heeft een grond-water warmtepomp een hoger rendement dan een systeem met de buitenlucht als bron. De buitenlucht varieert namelijk in temperatuur, terwijl de grond altijd een constante temperatuur heeft. Ook de benodigde afgiftetemperatuur, het al dan niet toepassen van een elektrisch verwarmingselement en de bèta factor spelen hierbij een belangrijke rol. De efficiency van een warmtepomp drukt men uit in de (S)COP factor. Dit staat voor (Seasonal) Coëfficiënt Of Performance. Een voorbeeld van een warmtepomp met een SCOP/rendement van 4: wanneer men 1 kWh aan energie in het proces stopt, zal de warmtepomp 4 kWh aan energie/warmte produceren. Bij een lucht-water warmtepomp is het belangrijk om te kijken naar de SCOP in plaats van de COP. Aangezien de buitenlucht (bron) in temperatuur fluctueert per seizoen geeft de SCOP het gemiddelde rendement aan over een jaar.
Een transmissieberekening wordt ook wel (warmte) transmissieberekening of warmtebehoefte berekening genoemd. Middels deze berekening kan exact worden nagegaan welk verwarmingsvermogen (kW) nodig is om de woning bij extreme temperaturen op een comfortabel niveau kan worden gehouden, maar ook wat de benodigde energie is die nodig is voor de woning. In deze berekening wordt gekeken naar het verlies van warmte van binnen naar buiten. Alle factoren die hierin een rol kunnen spelen worden meegewogen. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan de isolatiewaarden (Rc-waarden), gebruiksoppervlakte, ventilatiesysteem, tapwaterverbruik, type warmteafgiftesysteem, et cetera.
Uit een transmissieberekening (zie vorige vraag) rolt welk vermogen benodigd is om een woning bij extreme temperaturen op een comfortabel niveau te verwarmen. Bij een (aan/uit) grond-water warmtepomp wordt in de praktijk meestal gekozen om een lager vermogen warmtepomp te installeren dan uit deze transmissieberekening komt. Dit noemt men de bèta-factor. In Nederland zal dan worden gekozen voor een bèta-factor van 0.8. Dit houdt in dat de bron en warmtepomp worden ingezet op 80% van het maximaal benodigde vermogen. Omdat dagen met extreme koude (- 10 graden Celsius) in Nederland niet vaak voor komen (3% van de dagen) zal de warmtepomp 97% van de dagen genoeg vermogen hebben om de woning comfortabel warm te stoken. Op de extreme dagen zal een elektrisch verwarmingselement bijspringen. Een modulerende warmtepomp (een lucht-water warmtepomp is vrijwel altijd modulerend) zal een bèta factor van 1 (100% dekking) worden gekozen.
Om een optimaal rendement van de warmtepomp te realiseren is nodig om te werken met laag temperatuurverwarming. Normale radiatoren werken op basis van een hoge aanvoertemperatuur van circa 60 tot 80 graden Celsius. Dit zal een warmtepomp niet (efficiënt) kunnen leveren. Laag temperatuurverwarming, zoals vloerverwarming, werkt op basis van circa 35 graden Celsius. Er zijn ook laag temperatuur radiatoren op de markt verkrijgbaar. Deze radiatoren hebben het uiterlijk van ‘normale’ radiatoren, maar hebben bijvoorbeeld een groter afgifteoppervlak zodat er toch genoeg warmte afgegeven kan worden aan de ruimte. Indien er geen laag temperatuur warmteafgiftesysteem in de woning aanwezig is, kan worden overwogen om een hybride warmtepomp te installeren. Voor meer informatie over de hybride warmtepomp zie de vraag 'Welke warmtepompsystemen zijn er?'.
De buitenunit van een lucht/water warmtepomp maakt circa 50 à 65 dB(A) geluid. Dit is te vergelijken met een koelkast. In de praktijk blijkt dat dit geluid niet erg storend is, maar indien het buiten stil is (bijvoorbeeld ’s nachts) kan dit wel als hinderlijk worden ervaren. Bij het bepalen van de locatie van een buitenunit bij een lucht-water warmtepomp is het ook verstandig om rekening te houden met de buren. Er zijn ook speciale 'suskasten' die om een buitenunit heen geplaatst kunnen worden. Deze kasten zorgen er voor dat het geluid van de buitenunit wordt gedempt zonder dat dit effect heeft op het rendement van het systeem.